Działalność naukowa Katedry Architektury Kultur Lokalnych ukształtowana jest na silnym związku teorii i praktyki architektury, zbudowanym na wzajemnej koincydencji badań naukowych oraz działalności eksperymentalnej i projektowej, a także interdyscyplinarnym połączeniu sfer badawczych i projektowych dyscypliny architektury i urbanistyki oraz sztuk plastycznych i konserwacji dzieł sztuki.
Główną sferę działalności Katedry Architektury Kultur Lokalnych stanowi architektura i sztuka kultur lokalnych pogranicza narodów i religii, architektura i sztuka sakralna i monumentalna, architektura użyteczności publicznej, architektura wernakularna oraz ochrona dziedzictwa kulturowego i konserwacji architektury i dzieł sztuki.
Działalność ta zorientowana jest ona problematykę:
— architektury miejsc kultu i pamięci religii monoteistycznych (judaizm, chrześcijaństwo, islam);
— architektury sakralnej religijnego pogranicza Wschodu i Zachodu;
— architektury ekologicznej i krajobrazu kulturowo-przyrodniczego
— semantyki architektury sakralnej,
— metodyki projektowania architektonicznego i konserwatorskiego,
— rewitalizacji środowisk zdegradowanych,
— restauracji i konserwacji zabytków,
— syntezy sztuk,
Spośród nich można wyodrębnić następujące wątki i szczegółowe problemy badawcze:
— architekturę świątyni i jej teologii,
— hermeneutykę tradycji architektury i sztuki świątyni,
— architekturę wnętrz sakralnych,
— architekturę sepulkralną,
— transponowanie tradycji w architekturze,
— ekumenizm praktyczny w architekturze i sztuce,
— konwersje i rekonwersje w architekturze i sztuce,
— architekturę w stanie rujnacji i jej scalanie;
— dialektykę kontynuacji i innowacji,
— syntezę architektury i sztuki ikony,
— struktury archetypowo-symboliczne architektury,
— metodykę ochrony i konserwacji zabytków,
— zabytkoznawstwo i konserwatorstwo architektury,
— architekturę rekreacji i turystyki w krajobrazie kulturowo-przyrodniczym,
— etnografię architektury i sztuki ludowej wsi;
— psychofizjologię widzenia w architekturze i sztuce,
— grafikę i malarstwo ikonowe w architekturze sakralnej,
— współczesne techniki i technologie artystyczne.
Działalność naukowa Katedry Architektury Kultur Lokalnych jest realizowana przy bilateralnej i zespołowej współpracy z naukowymi ośrodkami krajowymi takimi jak: Sekcja Historii Architektury i Urbanistyki oraz Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Komitetu Architektury i Urbanistyki Polskiej Akademii Nauk, Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, Polski Komitet Narodowy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS, Katedra Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie, Uniwersytet Warszawski, Politechnika Warszawska, Uniwersytet w Białymstoku, Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie, Akademia Supraska, Studium Ikonograficzne w Bielsku Podlaskim i in.
a także ze znanymi naukowymi ośrodkami zagranicznymi, takimi jak: International Union of Architects UIA Work Programme “Spiritual Places”, International Academy of Architecture MAAM, Uniwersytet Narodowy „Politechnika Lwowska”, Vilniaus Gedimino Technikos Universitetas w Wilnie, Slovak Technical University in Bratislava, Państwowy Uniwersytet im. Yanki Kupały w Grodnie, Białoruski Państwowy Uniwersytet Techniczny w Mińsku, Białoruski Państwowy Uniwersytet Techniczny w Brześciu, Rosyjska Akademia Sztuk Pięknych w Moskwie, Uniwersytet Techniczny w Tiumeni, Kazański Państwowy Uniwersytet Architektury i Budownictwa w Kazaniu, Połtawski Narodowy Uniwersytet Techniczny im. J. Kondratiuka w Połtawie, Prawosławny Uniwersytet Humanistyczny Św. Tichona w Moskwie, Akademia Sztuk Pięknych w Petersburgu, Rosyjski Narodowy Uniwersytet Humanistyczny w Moskwie, Polski Instytut Kultury w Belgradzie, Uniwersytet Techniczny w Niszu, Uniwersytet Czarnogóry w Podgoricy, Białystok Cemetery Restoration Fund, Fordham University w Nowym Jorku.
Katedra Architektury Kultur Lokalnych prowadzi też współpracę z ośrodkami muzealnymi związanymi z krzewieniem kultur lokalnych i sztuki ludowej oraz ochroną krajobrazu przyrodniczego, takimi jak:
GAL Haut Lande Armagnac, Park Regionalny Landes de Gascogne, Stowarzyszenie Foret d’Art Contemporain we Francji, Muzeum Skansen Kurpiowski im. A. Chętnika w Nowogrodzie, Muzeum Rolnictwa im. ks. K. Kluka w Ciechanowcu, Podlaskie Muzeum Kultury Ludowej w Wasilkowie, Muzeum Ikon w Warszawie, Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach, Wigierskim Parkiem Narodowym w Starym Folwarku, Biebrzańskim Parkiem Narodowym w Osowcu, Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej.
Współpracuje także z Urzędem Marszałkowskim Województwa Podlaskiego w Białymstoku, instytucjami samorządu terytorialnego za granicą i w kraju (urzędami miast i gmin w: Rydze, Wilnie, Druskiennikach, Grodnie, Nowogródku, Nieświeżu, Brześciu, Bielsku Podlaskim, Augustowie, Wasilkowie, Supraślu, Siemiatyczach, Brańsku, Mielniku, Choroszczy, Siedlcach i in.) oraz Lokalnymi Grupami Działania: „Puszcza Knyszyńska”, „Tygiel Doliny Bugu” oraz „Kanał Augustowski”, wykonując prace projektowe, opracowania studialne, projekty eksperymentalne oraz publikacje naukowo-badawcze.
Na dorobek publikacyjny Katedry i jej pracowników składają się 10 monografii zespołowych, 3 monografie autorskie i ponad 300 innych publikacji recenzowanych, głównie z dziedziny architektury sakralnej, architektury kultur lokalnych pogranicza, ochrony i konserwacji zabytków oraz sztuk plastycznych i konserwacji dzieł sztuki.
Katedra Architektury Kultur Lokalnych organizuje cykliczne międzynarodowe konferencje naukowe i kongresy: Architektura Kultur Lokalnych Pogranicza (2003, 2009, 2017) i Kongres Architektów Polskich w Białymstoku: „Architektura miasta w dialogu kultur, narodów, religii” (2005). Współorganizowała 6 edycji międzynarodowych konferencji naukowo-technicznych „Budownictwo Sakralne i Monumentalne”. Kierujący katedrą jako dyrektor International Union of Architects UIA Work Programme “Spiritual Places” był organizatorem 4 wystaw i 3 seminariów na Międzynarodowych Kongresach Architektów UIA w: Turynie (2008), Tokio (2010), Durbanie (2013) i Seulu (2017). W latach 2005-2007 realizowała również międzynarodowy grant badawczy Baltic Sea Region Interreg III B – ReMiDo project: „Sustainable reintegration of post-soviet military areas as a challenge and opportunity for regional development” (Polska, Łotwa, Litwa, Estonia, Niemcy, Szwecja).
Katedra organizuje cykliczne wystawy dorobku twórczego pracowników i wspólnych projektów naukowo-dydaktycznych. Zorganizowała od 2000 r. również 22 zagraniczne wyprawy studialno-dydaktyczne na terytorium pogranicza kulturowego: Polski, Litwy, Łotwy, Białorusi i Ukrainy. Ich wynikiem są opracowane projekty architektoniczne semestralne i dyplomowe oraz konkursy studenckie. Organizuje coroczne praktyki badawcze, praktyki specjalistyczne (architektoniczno-konserwatorskie i archeologiczne), warsztaty oraz projekty wdrożeniowe z udziałem studentów (ostatnio, w latach 2017-2021 projekt: „Cocon eko-etno kapsuła”).
Wszyscy pracownicy Katedry Architektury Kultur Lokalnych są czynnymi architektami, architektami wnętrz, artystami grafikami lub designerami.
Na dorobek Katedry składa się również dorobek autorski – badawczy i projektowy – jej pracowników.