dr hab. inż. arch. Jarosław Szewczyk, prof. PB

 mail  :  j.szewczyk@pb.edu.pl    tel. wew  :  85 746 9927       * pokój   :  203    USOSweb

Ukończył Wydział Architektury Politechniki Białostockiej w 1996 r.; doktorat na Politechnice Warszawskiej w 2006 r. (na podstawie rozprawy doktorskiej nt. „Rola technik komputerowych w waloryzacji i rewitalizacji architektury regionalnej, na przykładzie wybranych wsi województwa podlaskiego”, pod kierownictwem prof. dr hab. inż. arch. Stefana Wrony), habilitacja na Politechnice Warszawskiej w 2012 roku.

OBSZAR ZAINTERESOWAŃ ZAWODOWYCH

• architektura regionalna i rodzima (wernakularna),
• budownictwo drewniane, budownictwo gliniane, nietypowe materiały i techniki budowlane,
• sztuka ogrodowa, architektura krajobrazu, osadnictwo wiejskie,
• „kultura ognia”: sztuka zduńska, tradycyjne systemy piecowe w architekturze.

AKTYWNOŚĆ NAUKOWA 

W latach 2010-2013 kierownictwo grantu nt. „Piec w tradycyjnym budownictwie ludowym i współczesnej architekturze Podlasia”, nr 2798/B/T02/2009/37 (zgodnie z decyzją nr 2798/B/T02/2009/37; nr wewnętrzny w wykazie prac badawczych realizowanych na Politechnice Białostockiej: G/WA/1/2009)

Około 200 publikacji naukowych i popularnonaukowych, w tym 13 książek.

PUBLIKACJE

1. J. Szewczyk: Ludowe zdobnictwo podlaskich domów. „Rozprawy Naukowe” nr 162, Wy­dawnictwo Politech­niki Białostockiej, Białystok 2008 (+dodruk 2010) /ISSN 0867-096X/.

318-stronicowa książka prezentująca i interpretująca wyniki około dziesięcioletnich ba­dań te­renowych prowadzonych przez autora przy współudziale studentów Wydziału Ar­chitektury Politechniki Białostoc­kiej, z uwzględnieniem bogatej bibliografii (205 po­zycji). Dotyczy zdob­nictwa elewacyjnego drewnia­nych domów wiejskich, pochodzącego z lat  1920-1960. Przedsta­wiono około 50 hipotetycznych przyczyn i uwarunkowań nasi­lo­ne­g­o rozwoju zdobnictwa w ba­danym okresie, klasyfikując wytwory owej mody zdobniczej według wybra­nych kryteriów.

2. J. Szewczyk: Budownictwo z polan opałowych (’cordwood masonry’ albo 'stac­kwall’). „Rozprawy Naukowe” nr 203, Oficyna Wydawnicza Politechniki Biało­stockiej, Biały­stok 2010 /ISSN 0867-096X/.

420-stronicowa książka prezentuje lokalnie rozpowszechnioną (między innymi na Biało­stocczyźnie) i stosowaną w latach 1850-1950 technologię taniego budowania ścian z drobnowy­miarowych polan opa­łowych układanych poziomymi warstwami i spajanych zaprawą wapien­ną lub gliniano-piaskową. Ten sposób budowania zwano w Polsce mu­rem czeskim, drzewogli­ną lub drzewobetonem albo konstrukcją dran­kowapienną, zaś w terminologii międzynarodowej – między innymi stackwall albo cordwood masonry, albo stovewood construction. W piśmien­nictwie francuskojęzycznym konstrukcja nosi nazwę bois de cordé; w Cze­chach – krčkové kon­strukce lub špalíčková stavba; w Szwecji, gdzie również występuje – kubbhus.

3. J. Szewczyk: Piec i komin w tradycyjnym budownictwie ludowym Podlasia. „Roz­prawy Na­u­kowe” nr 209, Ofi­cyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2011 (+do­druk 2012) /ISSN 0867-096X/.

266-stronicowa książka traktuje o wytworach ludowej podlaskiej techniki zduńskiej XIX i XX wieku. Wie­dzę o rozwiązaniach dziewiętnastowiecznych oparto na dawnym i współczesnym piśmiennictwie nauko­wym, technicznym i popularnym (łącznie uwzględniono 214 pozycji biblio­graficznych), natomiast rozwiąza­nia dwudziestowieczne przeanalizowano na podstawie zarów­no tegoż piśmiennictwa, jak też archiwal­nej ikonografii inwentary­zacyjnej, wytworzonej przez autora i studentów WA PB .

4. J. Szewczyk: Piece wschodniej Europy jako fenomen architektoniczny i kulturowy, na podstawie dawnej literatury anglojęzycznej. „Rozprawy Naukowe” nr 221, Oficyna Wy­da­wnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2012 /ISSN 0867-096X/.

W tej 182-stronicowej książce podano wyniki badań historyczno-bibliograficznych nad po­strzeganiem dawnych pieców glinianych i kaflowych przez cudzoziemców, zwłaszcza przez przedstawicieli kultury an­glosaskiej, podróżujących w XVIII i XIX wieku po Ro­sji i Polsce. Przeanalizowano ponad 150 osiemnasto- i dziewiętnastowiecznych publika­cji anglojęzycznych o charakterze encyklopedycznym, poradnikowo-technicznym, ese­istycznym i epistolograficz­nym, w tym także przewodników i relacji z podróży po daw­nej Rosji, pisanych przez angiel­skich i amerykańskich wynalazców, podróżników, le­ka­rzy, kupców i rezy­dentów. Publikacje te zawierają kilkaset krótkich wzmianek i obszer­niejszych opisów „rosyjskich pieców”, przy czym traktują nie tylko o dawnych urządze­niach piecowych znanych w Rosji, lecz także o piecach na obszarach Ukrainy, Białorusi, Litwy, Łotwy i Polski.

5. J. Szewczyk: Piec ceglano-kaflowy we współczesnym domu, na tle podlaskiej tra­dycji kształtowania wnętrz do­mów…. „Rozprawy Naukowe” nr 231, Oficyna Wy­dawnicza Po­litechniki Białostockiej, Białystok 2012 /ISSN 0867-096X/.

W tej 152-stronicowej książce zaprezentowano efekty krytycznej analizy możliwości za­stosowania trady­cyjnych rozwiązań zduńskich we współczesnym budownictwie mieszka­niowym. Uwzględniono wiedzę o historycznym rozwoju takich urządzeń.  Wskazano na ograniczenia, ale też na zalety wernakularyzujące­go czy też reminiscencyjnego kształto­wania przestrzeni mieszkalnej, to znaczy takiego, w którym uwz­ględniono kulturowy dorobek pokoleń, w tym kulturę kształtowania wnętrz mieszkalnych, kulturę za­mieszkiwania i kulturę użytkowania ognia.

6. J. Szewczyk: Nietypowe budulce w architekturze, czyli o budowlanym zastosowa­niu gli­ny, popiołu, łajna, moczu, sierści, słoniny i tym podobnych materii, o ich estetyce, se­man­tyce i roli w architekturze. T. 1: Podstawowe części budynku oraz wybrane ele­men­ty wykończenia. „Rozprawy Naukowe” nr 255, Oficyna Wydawni­cza Politech­niki Bia­łostockiej, Białystok 2013 /ISSN 0867-096X/.

Zaprezentowano pozyskaną z obszernej kwerendy bibliograficznej (ponad 300 pozycji) wiedzę na temat budowlano-architektonicznego użycia ponad dwustu nietypowych budulców lub do­mieszek, które w cią­gu ostatnich trzech stuleci stosowano (lub postulowano ich sto­sowanie) w konstrukcjach fundamentów, ścian oraz tynków, podłóg, stropów, dachów, drzwi i okien. Między innymi wzmiankowano o budowla­nym użyciu gliny, popiołu, miału wę­glowego, ale też łajna, moczu, sierści, żółci zwierzęcej, łoju, słoniny, pęcherzy rybich, rogów i kopyt zwierzę­cych, dziegciu, szyszek, mchu i tym podobnych materii. Poszcze­gólne rozdziały trak­towały o ko­lejnych elementach budynku, wykonywanych z użyciem nietypo­wych budulc­ów. Wyjątkiem od tej reguły były tynki, którym z uwagi na rozległość za­gadnień, obfitość pi­śmiennictwa oraz współczesną nośność tematu poświęcono cztery osobne kolejne rozdziały.

7. J. Szewczyk: Katalog zdobień drewnianych domów Białostocczyzny. T. 1: Desko­wania, naroża i okna. Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2014 /ISSN 0867-096X/.

225-stronicowa książka zawierająca ilustracje (głównie rysunki, ale także zdjęcia) kilku tysię­cy wzorów zdobień spotykanych na drewnianych chałupach Białostocczyzny, zwłaszcza zaś wzory deskowań (roz­dział 2), naroży (rozdział 3), okien przyziemia (roz­dział 4) i okien fron­tonowych na poddaszach, które to okna stanowią niezwykle interesu­jący wytwór kulturowy (rozdział 5). Materiał ikonograficzny poparto ko­mentarzem krytycz­nym, wskazując na powody zaistnienia wybranych wzorców ornamentyki.

8. J. Szewczyk: Nietypowe budulce w architekturze. T. 2: Plecionki. Oficyna Wy­daw­nicza Politechniki Białos­tockiej, Białystok 2015 /ISBN 978-83-62582-82-2/.

Drugi tom trzyczęściowej (jak dotąd) serii poświęcono tradycyjnemu i współczesnemu bu­dowlano-architektonicznemu wykorzystaniu plecionek w obrębie ponad dwudziestu grup za­stosowań, w przybliżeniu odpowiadających różnym częściom budynku (wyplata­ne piece, kapy, lufty, kominy, okiennice, drzwi, ściany, osłony elewacyjne, stropy, dachy, szalunki, rusz­ty podtynkowe, ogrodzenia i tak dalej) oraz różnym kategoriom obiektów plecionych (obiekty małej architektury ogrodowej, wyplatane spichrze kosznicowe, ule i kurniki oraz obiekty architektury współczesnej). Książka liczy  419 stron.

9. J. Szewczyk: Nietypowe budulce w architekturze. T. 3: Ceramika budowlana. Ofi­cyna Wydawnicza Politech­niki Białostockiej, Białystok 2015 /ISBN 978-83-62582-81-5/.

Kolejny tom tejże serii zawiera obszary problemowe będące zarazem celami pra­cy: (1) ujaw­nienie nietypowych surowców do wyrobu ceramiki; (2) ujawnienie dawnych niekon­wencjonalnych spo­sobów wytwarzania ceramiki budowlanej (w tym narzędzi, maszyn i procesów tech­nologicznych); (3) ujawnienie dawnych niekonwencjonalnych sposobów wyko­rzystania ceramiki budowlanej (przykładem są ściany wznoszone z dachówek); (4) ujaw­nienie innych dawnych strycharskich tajemnic technologicz­nych; (5) przypomnienie dawnego bu­dowlanego zastosowania surowców i wyrobów pozornie niebudo­wlanych (jak amfory i garnki); (6) przypomnienie zanikłych dziś rodzajów ceramiki budowlanej (jak kafle garnkowe i misko­we); (7) rozpoznanie morfologii (wymiarów i kształtów) oraz ewentu­alnie także innych cech ceramiki budowlanej, które ze współczesnej perspektywy postrze­gamy jako nietypowe, uni­kalne; (8) rozpoznanie in­nych „aspektów nietypowości” (na przy­kład nawet konwencjonalne budulce ceramiczne by­wa­ły dopełniane nietypowymi mate­riałami). Książka liczy 205 stron.

10. P. Marzec, N. Subda, D. Samoila, J. Szewczyk: Tekstylia w domu wiejskim w gmi­nie Mi­chałowo. Pracownia Filmu, Dźwięku i Fotografii w Michałowie, Micha­łowo 2016 /ISBN 978-83-938497-1-0/.

95-stronicowa książka, napisana wspólnie ze studentami Wydziału Architektury Poli­techniki Białostoc­kiej, prezentuje wyniki badań terenowych w gminie Michałowo, zwłaszcza zaś ba­dań inwentaryzacyj­nych wnętrz chałup w przygranicznych wsiach Du­blany i Zaleszany. Uka­zano w niej istotność różnorakich ludo­wych tekstylnych elemen­tów wystroju oraz tekstyliów użytkowych w kompozycji wnętrza.

11. J. Szewczyk: Rozważania o domu. Oficyna Wydawnicza Politech­niki Białostockiej, Bia­łystok 2018 / ISBN 978-83-65596-52-9 / e-ISBN 978-83-65596-53-6 (eBook) / DOI 10.­24­427/978-83-65596-53-6 /.

190-stronicowa książka mająca w zamierzeniu służyć Czytelnikowi jako podstawa auto­refleksji na temat pojęcia domu i jego funkcjonowania w kulturze, osadzające w kontek­ście nau­ko­wym następujące pytania: Gdzież w nauce umieścić naukę o domu? Czego miałaby ona do­ty­czyć? Czy jest ona rodzajem filozofii? Czy też ma charakter nauki społecznej? Może wów­czas ma ona głównie wymiar antropozoficzny? Czy też jest ślepą uliczką, bo rozważania o do­mu należy zostawić architektom? Czy dom wymaga defini­cji? Czy jest w ogóle pojęciem na­ukowym? A może jest poznawczą ułudą? Czy jego podstawowy sens odnosi się do wytworu fi­zycznego, estetycznego czy moralnego? Czy temu pojęciu można przyporządkować niezmienni­ki, trwałe wartości? Czy kojarzenie architektury domu z niezmiennikami fizycz­nymi i moral­nymi jest właściwe ogółowi lu­dzi, czy raczej stało się przy­wilejem tylko najstabilniejszych spo­łe­czeństw? Czy wynika ono z kultury, z modelu ro­dziny, z systemu władzy? Lub może prze­ci­w­nie – w kontekście ogólnocywilizacyj­nym bywa ono rzadko­ścią lub wręcz wyjątkiem? Czy dom jest abstrakcją wyrastającą poza przypisany mu ‘topos’? Czy jest ostoją? Czy jest nią z de­fi­ni­cji, czy tylko siłą nabytego zwyczaju? Czy jest komunika­tem? Czy jest tworzywem sztu­ki? Czy jest narzędziem? Dla kogo? W jaki spo­sób dom wyciska „pieczęć na kulturze”? Czy jest men­torem? Czy kształtuje psychikę? Jak na nas wpływa? Czy jego siła moralna ma związek z materiałem, budulcem, konstrukcją domo­stwa? Dla­czego w niektórych kultu­rach ob­razę domu karano śmiercią? Dlaczego dzieci tak lubią budować domki z  krze­seł? Która z czę­ści domu naj­ściślej wyrażała jego sens? Którą utożsamiano z samym domem, z jego na­turą, prawdzi­wą jego istotą? Którą można nazwać „sercem domu”? Po cóż zwie­lo­kro­tniać dom? Zatem po cóż są miasta? Czy w konte­kście nostalgii za do­mem dom jest wyra­zem potrzeby bezpieczeństwa? Zamkniętą sferą chroniącą wewnętrz­ny spokój? A może substy­tu­tem ogrodu – archetypu star­szego niż dom? Czymże więc jest dom? Pomnikiem? Skamie­niałością? Lis­tem od antenatów? Biografią rodu? Pro­jekcją naszych marzeń i obaw? Iluzją?

12. J. Szewczyk: Hydroizolacja elementów budowli w wybranych okresach historii architektu­ry. Oficyna Wydawnicza Politech­niki Białostockiej, Bia­łystok 2019 / ISBN 978-83-66391-00-0 / e-ISBN 978-83-66391-01-7 / DOI 10.24427/978-83-66391-01-7 /.

272-stronicowa książka prezentująca dawne, dziś już nieużywane, techniki hydroizolacji budynków w ich procesie rozwoju w wybranych okresach od starożytności po połowę XIX wieku, na podstawie dawnego piśmiennictwa. Uwzględniono też i scharakteryzo­wano odnośne surowce materiałowe, takie jak glina, kora brzozowa, węgiel drzewny, dzie­gieć i tym podobne.

13. J. Szewczyk: Łączenie drewna z kamieniem, zaprawą glinianą lub betonem jako technologia, jako zamysł architekto­niczny i jako wytwór kultury materialnej, tom 1: Dawne rozwiązania systemowe na tle rozwiązań wernakularnych. Oficyna Wydawnicza Politech­niki Białostockiej, Bia­łystok 2020.

210-stronicowa książka prezentująca ewolucję wy­branych konceptów budowania z użyciem kompozytów drewnoglinianych i drewnobe­tonowych, a także innych połączeń drewna i podobnych mu materiałów (na przykład chrustu) z gliną, zaprawą wapienną, murem kamiennym lub ceglanym itp. Główną uwagę poświęcono rozwiązaniom autorskim takim jak „belki Vorherra”,  „sklepienia Treskowa”, „ściany Hundta”, „wrzosianka” Kajetana Krassowskiego, „belki Marci­cho­wskiego”, „ligno-concrete” Geralda Case’a i „system Niewierowicza”. Analizę po­parto odniesieniami do analogicznych rozwiązań wernakularnych i zaprezentowano na tle szerszego kontekstu historycznego.