Prezentowane przykłady pochodzą ze wsi Dębniki i Zbójna. Dębniki, to wieś odległa o około 20km w kierunku zachodnim od Łomży. Zbójna, leży jeszcze dalej na zachód - około 5 km. >>>mapka Układ przestrzenny wsi Rys63     Wieś Dębniki zachowała układ jednostronnie obudowanej ulicówki, charakterystycznej dla wsi puszczańskich i rozwijała się w kierunku północnym. Starsza zabudowa (południowy kraniec wsi), zachowana jeszcze z przełomu wieków, jest dość zwarta. Utrwalił się dawny układ wąskich działek. Budynki mieszkalne ustawione są szczytem do drogi, nadają pierzei jednorodny, uporządkowany charakter. Fot53 Zwarty rząd stodół, widoczny jest od strony drogi Zbójna - Nowogród dzielącej wieś na część starszą - południową i późniejszą - północną. Po pożarze w 1970 roku, część stodół odbudowano na tych samych miejscach, już nie jako drewniane, ale murowane. Północna część wsi (przy północnej pierzei drogi Zbójna - Nowogród) ma układ dość luźnej ulicówki. Fot55 Fot56 W przypadku tej właśnie zabudowy, zwykle na szerszych działkach, występuje kalenicowy ustawienie domu względem drogi. Fot54 Układ zagrody Rys64     Dom jest odsunięty od zabudowy gospodarczej, która w głębi działki otacza podwórze. Budynki inwentarskie i składowe zbliżone są do wzdłużnych granic działki. Układ zamyka, ustawiona poprzecznie, stodoła. Takie ustawienie występuje zarówno w zabudowie starszej, jak i współczesnej. Działki ogradzane są płotami z drewnianych sztachet. Budynki mieszkalne     Budynki powstałe przed II wojną światową zachowały wiele cech regionalnych. Fot53 Fakt ten potwierdza porównanie z obiektami znajdującymi się w skansenie kurpiowskim w Nowogrodzie. Domy mieszkalne budowane były z drewna. Najstarsze z bali drewnianych, młodsze mają ściany dodatkowo szalowane deskami. Bryła domu zachowuje charakterystyczne dla starej zabudowy proporcje tzn. stosunek wysokości przyziemia do wysokości dachu, wynosi średnio jak 1:1. Niewielkie różnice wynikają ze zróżnicowanej wysokości podmurówki. Dachy domów, zawsze szczytowe, pokryte dachówką, mają starannie i bogato taflowane szczyty. Okna są niewielkie, trójskrzydłowe: górne - poziome skrzydło - uchylne, dolna część dwuskrzydłowa. Tradycyjnie okna osłaniane były okiennicami, które obecnie występują bardzo rzadko. Zdobionymi elementami budynku są: szczyty dachu Rys65 Rys66, narożnik Rys67 Rys68 Fot64 Fot65, nad i podokiennik Rys69 Rys70 Fot64 Fot67 drzwi wejściowe. Przy zdobieniu szczytu stosowano podział na dwie części (najczęściej w połowie jego wysokości): dolną w formie trapezu i górną - trójkąta. Trapez wypełniano zwykle pionowymi deskami, których styki osłaniano cienkimi listewkami. W tej części pojawiało się czasem okienko doświetlające poddasze (strych). Trójkąt zdobiono w sposób bardziej urozmaicony. Stosowano wzory w jodełkę, romb, kwaterowo ułożone romby, lub najprościej - pionowe listwy (tak jak w dolnym trapezie). Deski wiatrownicowe mają wewnętrzną krawędź ozdobnie naciętą (powtórzony motyw z nadokiennika lub linia lekko falista). Narożnik w domach drewnianych z bali rozwiązywano na dwa sposoby. Rzadziej pozostawiano węgieł nieosłonięty (zamek bez ostatków), częściej osłaniano go pionowymi deskami, na których nabijano niewielkie deseczki wycięte w różne formy (głównie geometryczne). Szczególną uwagę poświęcano nadokiennikom ozdobnie wycinanym z deski. Stosowano wzór słońca, wijące się linie, ptaszki. Obecnie ta ozdoba zachowała się na kilku domach. W przypadku domów powstałych po II wojnie światowej do lat sześćdziesiątych XX wieku, przeważa kontynuacja tradycji. Są to domy drewniane, szalowane deskami lub murowane, z czerwonej nieotynkowanej cegły. Fot59 Fot60 Bryła domu zachowuje dawne proporcje (stosunek wysokości przyziemia do wysokości dachu około 1:1), przy czym poddasze często wykorzystywane jest do celów mieszkalnych, wtedy stosowane są facjatki doświetlające przestrzeń poddasza. Domy nakryte są dachami przyczółkowymi z facjatkami o dachach szczytowych, naczółkowymi i szczytowymi. Pokryte są dachówką, eternitem lub blachą. Na domach drewnianych, szczyt (część trapezowa dachu przyczółkowego) taflowany jest pionowo na styk i listwę. Szczyt od ściany szczytowej oddzielony jest ozdobnie nacinaną listwą i lekko nadwieszony. W przypadku domów murowanych (ze szczytem również murowanym) brak jest oddzielenia szczytu od ściany szczytowej. Stosuje się różne wielkości okien. Dla okien mniejszych powtarzane są podziały i wielkość okien z domów starszych, tzn. okna trójskrzydłowe (górne skrzydło poziome, dół - dwuskrzydłowy). Natomiast większe okna są trójskrzydłowe, sześcioszybowe. Zdobione części budynków występują tylko w domach drewnianych. Są to podokienniki Rys71 oraz taflowana pionowymi listwami trapezowa część szczytu, oddzielona od ściany szczytowej ozdobną listwą. Również skromnie dekorowane są narożniki. W przypadku budynków murowanych brak jest jakiegokolwiek zdobnictwa. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku nastąpiła zasadnicza zmiana materiałów używanych do wznoszenia ścian. Domy budowane są z pustaków i białej cegły silikatowej. Fot61 Fot62 Fot63 Są to domy o bardzo zróżnicowanych formach: dwukondygnacyjny (typ "pudełko") z płaskim stropodachem (początek lat siedemdziesiątych), półtorakondygnacyjny z dachem szczytowym z facjatką (lata osiemdziesiąte), oraz prawie dwu i półkondygnacyjny z dachem szczytowym (koniec lat osiemdziesiątych). W przypadku większości obiektów zdecydowanie niekorzystnie zmieniono tradycyjne proporcje pomiędzy wysokościami przyziemia i dachu, to znaczy przyziemie uzyskało nawet dodatkową kondygnację, a dach bardzo się spłaszczył. Stosuje się obocznie dachy szczytowe lub kopertowe -względnie wysokie- Fot62 lub kopertowe o niewielkim nachyleniu połaci. Fot61 Fot63 Standardowym pokryciem dachów jest blacha. Zastosowano okna o innych niż dotychczasowe podziałach tj. okna jedno, dwu i trójskrzydłowe z pojedynczym wywietrznikiem w górnym, środkowym lub prawym skrzydle. Budynki gospodarcze    Stodoły Fot69 Fot70 Fot71 Fot72 wykonywane są zawsze jako szerokofrontowe, dwusąsiekowe, jedno lub dwuprzejazdowe (łączone przejazdami). Budowano je jeszcze do niedawna, z drewna. Najpierw w konstrukcji zrębowej, później szkieletowej, obijanej pionowymi deskami. Dopiero po pożarze w 1970 roku pojawiły się stodoły murowane z cegły silikatowej, czasem łączonej z cegłą w kolorze czerwonym, z której wykonywano w murze ozdobne wzory. Fot71 Przekrywane są dachami szczytowymi, przy czym z czasem zmniejsza się kąt nachylenia połaci dachowych. Pokryciem stodół drewnianych była słoma, później wymieniona na eternit. Tym też materiałem pokryto odbudowane stodoły murowane.    Budynki inwentarskie Dawne "chlewy" budowano z drewna, w konstrukcji zrębowej, przekrywano dachem szczytowym, krytym słomą. Fot73 Budynki inwentarskie z lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych są murowane z cegły, z lat późniejszych - z pustaków. Fot74 Fot75 Fot76 Długo zachowana została tradycja stosowania dachów szczytowych. Dopiero w ostatnich latach pojawiły się dachy jednospadkowe - pulpitowe. Można to tłumaczyć zwiększeniem szerokości budynków przy zachowaniu szerokości działki i wtedy braku możliwości odprowadzenia wody z dachu na własną posesję. W celu łatwiejszego załadowania poddasza zaczęto stosować przydaszki. Przykrywano je, albo daszkiem szczytowym, albo uniesioną połacią dachową.